Programmalijn: Gezondheid in de wijk

Uitvoeren van het basistakenpakket
In de Wet Publieke Gezondheid is voor de jeugdgezondheidszorg (JGZ) een preventief basispakket opgenomen waarin de activiteiten beschreven staan die uit volksgezondheidsbelang aangeboden moeten worden aan alle kinderen en gezinnen.

De JGZ vormt een belangrijk onderdeel van de publieke gezondheidszorg en opereert vanuit een sociaal-medische invalshoek. De JGZ werkt populatiegericht en preventief en dient daarom alle kinderen in beeld te hebben. Essentieel hierbij is een brede, integrale beoordeling van het kind, waarbij lichamelijke, psychische, sociale en cognitieve aspecten worden bekeken, in samenhang met het sociale en fysieke leefmilieu van het kind (gezin, onderwijs en vrije tijd). Jeugdgezondheidszorg beperkt zich niet alleen tot op het individu gerichte zorg. Juist het feit dat de JGZ alle kinderen en jongeren in beeld heeft, stelt haar in staat ook vanuit een collectief en omgevingsgericht perspectief naar gezondheid, ontwikkeling en welbevinden van de jeugd te kijken. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot beleidsadvisering. De kern van het basispakket JGZ bestaat uit het actief en op initiatief van de JGZ ter beschikking stellen van: vaccinaties, screeningen, monitoring en signalering. Hoewel dergelijke activiteiten beschikbaar moeten zijn voor alle kinderen/jongeren, kan de uitvoering ervan per kind/jongere variëren. Dit is afhankelijk van de specifieke situatie van kind, gezin en omgeving en de behoefte van ouders en kinderen.

Waar nodig vindt voorlichting, begeleiding en toeleiding naar zorg plaats. Met uitleg en advies kan de JGZ ontzorgen en normaliseren, bijdragen aan het versterken van eigen kracht en onnodige medicalisering helpen tegengaan. Hierdoor kan enerzijds worden voorkomen dat alledaagse problemen ten onrechte bij zware, specialistische zorg terecht komen en anderzijds kan worden voorkomen dat problemen ten onrechte niet behandeld worden, waardoor in een later stadium juist een extra beroep op gespecialiseerde zorg moet worden gedaan. Het verlenen van deze extra zorg of hulp behoort niet tot het basispakket van de JGZ. Wanneer geconstateerd wordt dat verdere zorg of begeleiding nodig is, behoort de toeleiding daartoe wél tot de basistaken. De gemeenten hebben volgens de Jeugdwet de vrijheid en verantwoordelijkheid om te bepalen wie deze zorg moet leveren. Gemeenten kunnen ervoor kiezen om JGZ-medewerkers ook interventies of intensievere begeleiding waarvoor ze deskundig zijn te laten uitvoeren. Dit kan aanvullend worden ingekocht. De activiteiten uit het basispakket JGZ zijn bij voorkeur gekoppeld aan contactmomenten, die zowel individueel als per groep of digitaal kunnen plaatsvinden. Niet voor iedereen zal precies hetzelfde aantal contactmomenten nodig zijn.

De JGZ voert haar taken uit in samenwerking en afstemming met andere organisaties en professionals. De aard van die samenwerking varieert uiteraard per leeftijdsfase. Belangrijke partners van de JGZ zijn de gezondheidszorg, de jeugdhulp en het onderwijs. De contacten met deze partners zijn noodzakelijk voor goede samenwerking in de keten en kunnen bijdragen aan het beter of sneller signaleren van problemen en aan normalisering.

De kern van de JGZ in meerdere uitgangspunten:

• Een basispakket voor alle kinderen.
• Focus op normaliseren en de-medicaliseren.
• Ouders en kind in de regie, eigen kracht.
• (Preventieve) zorg inschatten samen met de ouders en kind. Samen wordt een pad uitgestippeld over welke contacten en eventueel zorg het kind nodig heeft en in welke vorm.
• Vast aantal contacten aanbieden aan elk kind.
• Mogelijkheid tot meer gerichte zorg op maat!
• Kind in beeld op meerdere manieren.
• Inbedding van de JGZ in de omgeving van het kind.

Prenataal huisbezoek (nieuwe taak vanaf 2022)
Vanaf 1 juli 2022 is via de WPG voorzien in het prenataal huisbezoek aan zwangeren en/of gezinnen in een kwetsbare situatie.

Om een gezonde ontwikkeling van het ongeboren kind te bevorderen en het ontstaan van gezondheids- en ontwikkelingsrisico’s voor het kind te beperken, is het van belang hulp en ondersteuning al tijdens de zwangerschap te bieden. Om zwangere vrouwen en/of gezinnen toch tijdig de juiste hulp en ondersteuning aan te bieden, wordt met dit wetsvoorstel de rol van de jeugdgezondheidszorg (JGZ) tijdens de zwangerschap en in de geboortezorgketen benadrukt. Zo sluit de JGZ naadloos aan op de verloskundige zorg. Daarnaast legt de JGZ de verbinding met het brede jeugddomein.

De wetswijziging is erop gericht om in een vroegtijdig stadium, eerder dan de huisbezoeken van de verloskundig zorgverlener, zwangere vrouwen en/of gezinnen in een kwetsbare situatie de juiste hulp en ondersteuning te bieden waar het de sociale factoren betreft.

Neonatale screening
De neonatale screening omvat:

• De hielprik
  In de eerste week na de geboorte krijgen baby’s in Nederland een hielprik. De screening van het hielprikbloed levert belangrijke informatie op over een aantal ernstige ziektes. Vroegtijdige opsporing hiervan is belangrijk om schade aan de gezondheid te voorkomen of te beperken.
• De gehoorscreening
  Kort na de geboorte krijgen pasgeborenen in Nederland een gehoorscreening, in de meeste gevallen wordt deze in combinatie met de hielprik wordt aangeboden. Deze screening test of het gehoor voldoende is voor een normale taal- en spraakontwikkeling.

Integrale Vroeghulp
Het netwerk Integrale Vroeghulp (IVH) is een multidisciplinair netwerk waarin deskundigen uit verschillende disciplines gezamenlijk beoordelen welke aanpak en of ondersteuning er nodig is bij kinderen van nul tot zeven jaar met ontwikkelingsvraagstukken. De coördinatie van dit netwerk ligt bij de GGD. Het netwerk is bedoeld voor het vroegsignaleren, diagnosticeren en ondersteunen bij ontwikkelingsproblemen. Deze ontwikkelingsproblemen zijn het gevolg van een beperking, gedragsproblemen en/of een chronische ziekte. Het netwerk wordt gecoördineerd door een ketenregisseur vanuit de GGD. De coördinerende taken hebben betrekking op zowel de ouders, het netwerk, de expertise en de kwaliteit van de afzonderlijke schakels als de gehele IVH keten.

Project toekomst JGZ
In het brede domein jeugd zijn de afgelopen jaren veel veranderingen doorgevoerd. Daarnaast zijn er maatschappelijke ontwikkelingen waardoor er nieuwe vraagstukken ontstaan. Dit geldt ook voor GGD Zeeland als organisatie zelf. Een acuut knelpunt in de uitvoering van de JGZ is het gebrek aan jeugdartsen, maar dit is zeker niet het enige vraagstuk. De vraag is wat voor JGZ organisatie nodig is om opgewassen te zijn tegen de uitdagingen van nu en de kansen te benutten die zich voordoen, maar daarnaast ook in de toekomst flexibel genoeg te blijven om mee te kunnen bewegen en in te kunnen spelen op toekomstige veranderingen uitdagingen.
De eerste fase van het project is opgeleverd in 2021. In deze fase zijn 6 prioriteiten bepaald waaraan in de tweede fase verdere invulling gegeven moet worden. Per prioritiet is er een beknopte opdrachtomschrijving opgesteld welke als basis geldt voor de vervolgstap.

Het betreft de volgende 6 prioriteiten:

1. Denken in outcome
2. Werkplezier en productie
3. Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt
4. Innovatief zijn
5. Blijvend ontwikkelen
6. Gebruik van digitale innovaties

Naast de prioriteiten zijn ook twee uitgangspunten benoemd, te weten:

• Huidige visie (werken via een levenslijn met ijkmomenten en verschillende soorten contactmomenten) blijft de basis voor de uitvoering van de JGZ.
• Er wordt gewerkt vanuit een vernieuwingsagenda. Deze vernieuwingsagenda biedt structuur om te nieuwe vraagstukken te ontwikkelingen, uit te proberen, te beoordelen om deze vervolgens te implementeren.

Beoogt resultaat:

• Beschrijving van een toekomstbestendige werkwijze voor de JGZ Zeeland.
• Beschrijving van de benodigde de formatieve omvang, competenties en vaardigheden en een voorstel op hoofdlijnen hoe daar te komen.

Bij de uitvoering van het project wordt gebruik gemaakt van de resultaten van de jeugdmonitor.
Het project wordt opgeleverd rond de zomer van 2022.

‘Taakherschikking JGZ ’
In 2020 is het project ‘Taakherschikking JGZ’ opgestart om het acute probleem van het te kort aan jeugdartsen aan te pakken. Hier wordt gekeken naar mogelijkheden om taken op korte termijn tijdelijk anders uit te voeren en/of te verschuiven naar de jeugdverpleegkundigen. De ontwikkelde aanpak om het tekort in het aantal jeugdartsen op te vangen wordt gefaseerd geïmplementeerd en in 2022 afgerond.
Op langere termijn de inzet van jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen volgens het nieuwe schema contactmomenten en/of een nieuwe werkwijze van uitvoering van de contactmomenten hiervoor is het project ‘Toekomst JGZ’ gestart.

Project ‘De Gezonde School’-aanpak
De Gezonde School-aanpak helpt scholen om structureel en planmatig te werken aan de gezondheid van de leerlingen. De aanpak sluit aan bij wat de school al doet aan gezondheidsbevordering en versterkt wat goed gaat. De aanpak is gebaseerd op vier pijlers:

• Educatie: Er wordt in de lessen structureel aandacht besteed aan het gekozen gezondheidsthema. De leerlingen vergroten op deze manier hun kennis, ontwikkelen vaardigheden en krijgen een positieve houding tegenover een gezonde leefstijl. Hiervoor kan gebruikt gemaakt worden van verschillende (erkende) lespakketten, interventies en activiteiten.
• Omgeving: De school stimuleert gezond gedrag met aanpassingen in de fysieke omgeving (zoals de inrichting van het schoolplein of samenwerking met supermarkten in de wijk) en heeft aandacht voor de sociale omgeving (zoals ouders, verzorgers en leraren).
• Signaleren: Leraren en andere medewerkers op school herkennen in een vroegtijdig stadium gezondheidsproblemen onder hun leerlingen. En ze weten hoe ze daar vervolgens op de juiste manier mee omgaan (zoals doorverwijzen naar passende hulpverlening).
• Beleid: De school legt de maatregelen rondom gezondheidsbevordering vast in het schoolbeleid. Zo blijft het onderwerp onder de aandacht en is voor iedereen duidelijk wat de afspraken zijn.

Een school mag zich Gezonde School noemen wanneer zij het vignet Gezonde School hebben ontvangen. Een school ontvangt dit vignet wanneer zij door middel van een vragenlijst hebben aangetoond dat zij aan alle criteria van het betreffende thema voldoen.

Gezonde School-adviseurs
Elk jaar hebben scholen de mogelijkheid zich in te schrijven voor de subsidieregelingen van de Gezonde School. Als onderdeel hiervan worden wij als GGD Zeeland gevraagd de begeleiding van de scholen te organiseren. Dit pakken wij op samen met onze partners: ook in schooljaar 2021-2022 werken we weer samen met SportZeeland en IVN Natuureducatie.

Inzet schoolprofielen
Van de uitkomsten van de jeugdmonitor zijn schoolprofielen gemaakt. De JGZ medewerkers (jeugdverpleegkundigen en jeugdartsen) zijn verbonden aan de VO-scholen. Zij gaan deze schoolprofielen toelichten op de scholen. Samen met scholen zal er gekeken worden of de school al activiteiten onderneemt op de betreffende thema’s of deze zou willen ontwikkelen. Deze bespreking kan aanleiding zijn om aan bepaalde thema’s extra aandacht te gaan besteden, bijvoorbeeld via de Gezonde School-aanpak.

Project ‘De Gezonde School’-aanpak
Via de Gezonde school-aanpak wordt door de Gezonde School-adviseurs van GGD Zeeland en onze partners begeleiding geboden aan deelnemende scholen op het thema Roken, alcohol & drugspreventie. (Zie Programma Gezond in de wijk, Project Gezonde school-aanpak onder 1.1)

Project ‘De Gezonde School’-aanpak
Via de Gezonde school-aanpak wordt door de Gezonde School-adviseurs van GGD Zeeland en onze partners begeleiding geboden aan deelnemende scholen op het thema Voeding, Bewegen & Sport. (Zie Programma Gezond in de wijk, Project Gezonde school-aanpak onder 1.1).

Project Jong Leren Eten (JLE)
Dit programma is een initiatief van verschillende organisaties, die samen kinderen en jongeren structureel in aanraking brengen met informatie over voedsel en voeding. Er waren in Zeeland al 2 JLE-makelaars uit de ‘groene’ hoek (NME centra en IVN natuureducatie). Wij zijn in april 2021aangesloten namens de ‘gezondheidshoek’ door het aanstellen van een makelaar vanuit de GGD. Looptijd tot december 2024.

Groene Revolutie Zeeuwse Schoolpleinen
Als GGD nemen we deel aan het project de Groene Revolutie om ervoor te zorgen dat steeds meer scholen hun schoolplein van grijze stenenplein omvormen naar een groene speel- en leeromgeving.
Het doel van het project is dat binnen één schoolgeneratie iedere basisschool in Zeeland beschikt over een natuurlijke en gezonde speel- en leerruimte. Een plek die goed is voor de Zeeuwse natuur, bijdraagt aan klimaatadaptatie in de bebouwde omgeving en bovenal gebruikt wordt door de juffen en meesters van Zeeland voor onderwijs. Tussen 2019 en 2023 willen we in ieder geval 100 schoolpleinen transformeren.
De belangrijkste uitgangspunten: klimaat, leren & spelen, bewegen, gezondheid en Zeeuwse natuur.

Daarbij kent de revolutie drie pijlers:

• het fysiek vergroenen van schoolpleinen,
• doorlopende campagne
• het trainen van leerkrachten.

Als GGD Zeeland maken we onderdeel uit van de ‘Groene Revolutie-staf’ en denken we mee over de uitvoering van de eerder genoemde pijlers. De scholen die vanuit de Provincie en gemeenten de Groene Revolutie subsidie ontvangen, ondersteunen wij met informatie over de bodemkwaliteit (vanuit medische milieukunde) en advies over het inzetten van het plein om een gezonde leefstijl te bevorderen (via de Gezonde School-aanpak).
De scholen worden ondersteund in het koppelen van het groene plein aan de pijlers van de Gezonde School (waaronder ‘omgeving’) om zo structureel en planmatig aan gezondheid te werken.

Project ‘De Gezonde School’-aanpak
Via de Gezonde school-aanpak wordt door de Gezonde School-adviseurs van GGD Zeeland en onze partners begeleiding geboden aan deelnemende scholen op het thema Gezonde Relaties & Seksualiteit. Deze begeleiding wordt uitgevoerd door het team Gezonde School-adviseurs Relaties & Seksualiteit die hier voor zijn aangesteld. (Zie Project Gezonde school-aanpak onder 1.1)

Met onze inzet op het thema relatie en seksualiteit zorgen wij er voor dat meer scholen in Zeeland structureel aandacht besteden aan relationele en seksuele vorming. Door al op jonge leeftijd te starten met seksuele en relationele vorming raken leerlingen vertrouwd met het onderwerp. Ze krijgen hierdoor betrouwbare informatie, durven eerder vragen te stellen over seksualiteit, ontwikkelen waarden en normen, worden weerbaarder en leren respectvol met elkaar om te gaan. De basisschool kan met educatie en een veilig leerklimaat een belangrijke bijdrage leveren aan een gezonde seksuele ontwikkeling van leerlingen. Het is daarom van belang dat er al vanaf het basisonderwijs op een structurele manier aandacht is voor dit onderwerp.
Door op het basisonderwijs te starten wordt er een doorgaande leerlijn gevormd met het VO en daarna het MBO. Op deze manier worden leerlingen en studenten ondersteund bij een gezonde seksuele ontwikkeling en leren zij seksueel verantwoorde keuzes te maken. Hierbij dragen we onder andere bij aan het voorkomen van (tiener)zwangerschappen.

MBO ziekteverzuim
Een gestructureerde aanpak van signaleren, bereiken, adviseren en begeleiden van de ziek gemelde leerling op het Middelbaar Beroeps Onderwijs, waarbij de school, de afdeling jeugdgezondheidszorg van de GGD en de afdeling leerplichtzaken (LPZ) van de gemeente intensief samenwerken. De school signaleert, de jeugdarts/jeugdverpleegkundige adviseert, de leerplichtambtenaar handhaaft. Met als doel Het terugdringen van ziekteverzuim en voortijdig schoolverlaten op het Middelbaar Beroepsonderwijs (MBO).

Project ‘De Gezonde School’-aanpak
Via de Gezonde school-aanpak wordt door de Gezonde School-adviseurs van GGD Zeeland en onze partners begeleiding geboden aan deelnemende scholen voor het thema Welbevinden met als werkzaamheden: het begeleiden en werven van de scholen voor dit thema evenals het samenbrengen van alle collectieve activiteiten die de GGD uitvoert op dit thema om deze te koppelen aan de pijlers van de Gezonde School-aanpak. Verder zal in de begeleiding van de scholen de verbinding worden gelegd met het Nationaal Programma Onderwijs (NPO) en het doelgebied ‘sociaal-emotionele ontwikkeling’. (Zie Programma Gezond in de wijk, Project Gezonde school-aanpak en BTP onder 1.1)

Deelname academische werkplaats ouderenzorg
GGD Zeeland neemt deel aan de academische werkplaats ouderen zorg (AWOZ).

De AWOZ wil door middel van een langdurig en structureel samenwerkingsverband tussen praktijk, beleid, onderzoek en onderwijs de dagelijkse ouderenzorg in Zeeland te verbeteren. Dit door het genereren en verspreiden van kennis en innovatie relevant voor de Zeeuwse ouderenzorgpraktijk. Het doel is de groeiende groep (kwetsbare) ouderen een betere kwaliteit van leven te geven, de tanende mantelzorg te ondersteunen en te ontlasten en de arbeidsmarkt zowel kwantitatief als kwalitatief beter toe te rusten op de zwaarder en complexer wordende zorg voor ouderen thuis en in instellingen.

De focus ligt op de primaire relatie tussen ouderen en professionals en de praktijkvragen en kennislacunes die daar spelen om de bovenstaande doelen zo effectief mogelijk te bereiken. Niet onderzoek om het onderzoek zelf en geen technologie om de technologische innovatie sec, maar praktijk- en handelingsgericht en in hechte samenwerking zodat nieuwe kennis snel kan worden opgeschaald en toegepast.

Er zijn vier thema’s benoemd:

1. Gezond blijven
2. Zorg thuis
3. Zorgtechnologie
4. Arbeid en onderwijs

Ontwikkeling Ouderen agenda
Het aantal ouderen (absoluut en relatief) in Nederland neemt toe. Ook Zeeland vergrijst, daarnaast is er ook sprake van ontgroening. Het aantal ouderen in Zeeland neemt dus toe. Dit in combinatie met de ontwikkeling dat mensen langer thuis blijven wonen, levert allerlei nieuwe gezondheidsvraagstukken op. Daarbij hebben gemeenten grote uitdagingen op het gebied van zorg- en ondersteuningstaken, zowel inhoudelijk als financieel. Eén van de uitdagingen is om via inzet van preventie de kosten voor zorg- en ondersteuningstaken te verlagen. In samenspraak met relevante partners wordt bekeken welke rol de GGD hierin kan spelen.

Op basis van de verzamelde informatie over de Zeeuwse ouderen, zijn de belangrijkste uitdagingen bepaalt en vertaalt naar een concrete aanpak:

1. Positieve gezondheid/leefstijl
   • Eerste pilot Reimerswaal geïnitieerd en voorbereid
   • Advisering gemeenten om positieve gezondheid als paraplu te gebruiken voor hun lokale gezondheidsnota’s (ook voor doelgroep ouderen).
2. Gezonde leefomgeving
   • We adviseren gemeenten over gezonde leefomgeving en benoemen daar ook specifiek de doelgroep ouderen in. Nemen hier bevindingen uit kwalitatieve onderzoeken in mee.
3. Eenzaamheid
   • Verkenning mogelijkheden om kwalitatieve gegevens HAIRE gebruiken als verrijking voor cijfers ouderenmonitor samen met solidarity university.
   • Begeleiden ERASMUS studenten deelonderzoek HAIRE op thema eenzaamheid.

Volwassenen agenda
In 2021 is gestart met de ontwikkeling van een agenda gericht op volwassenen. De aanpak is vergelijkbaar met de ontwikkeling van de ouderen agenda. De ambitie is om in de belangrijkste thema’s te bepalen en deze te vertalen naar een concrete aanpak. De start van de uitvoering van deze aanpak wordt voorzien voor 2022.

Advisering gemeenten
Gemeenten worden geadviseerd over gezondheidsvraagstukken gericht op de lokale situatie. Positieve gezondheid, Preventie en leefstijl zijn een belangrijk onderdeel van deze advisering. Onder andere adviseert de GGD bij de totstandkoming van de lokale gezondheidsnota en worden projecten uitgevoerd (lokaal en regionaal) gericht op actuele thema’s. Deze thema’s worden mede gebaseerd op de periodieke onderzoeken die worden gedaan naar de gezondheid van de Zeeuwse inwoners en de landelijke prioriteiten uit de landelijk nota. De prioriteiten betreffen vier gezondheidsvraagstukken:

1. Gezondheid in de fysieke en sociale omgeving
2. Gezondheidsachterstanden verkleinen
3. Druk op het dagelijks leven bij jeugd en jongvolwassen
4. Vitaal ouder worden

Leefstijl wordt een steeds belangrijker thema. Een gezonde leefstijl kan chronische ziekte en aandoeningen voorkomen of verminderen. Ook landelijk is hier veel aandacht voor. Zo is in het najaar van 2018 een breed gedragen Nationaal Preventieakkoord gesloten. Roken, overgewicht en alcohol gebruik zijn de hoofdthema’s van deze agenda. De ambities worden naar de Zeeuwse schaal vertaald, waarbij de GGD in samenwerking met partners, bijdraagt aan het realiseren van deze ambities.

Tevens adviseren, ondersteunen en coördineren de adviseurs PG bij programma’s en projecten die tot doel hebben de gezondheid van Zeeuwse inwoners te verbeteren, leefstijl te bevorderen of een gezonde leefomgeving te creëren. Projecten die in 2021 lopen waarbij GGD Zeeland een ondersteunende en/of coördinerende rol heeft of lid van de projectgroep is zijn GIDS Sluiskil, Vitaal Schouwen-Duiveland, Goes Bezig, Laat ze niet (ver)zuipen (LZNVZ).

Omgevingsgerichte aanpak
Adviseurs Publieke Gezondheid zetten in op de gezondheid van Zeeuwse inwoners via de omgevingsgerichte aanpak. Door de omgeving zo in te richten dat het gezonde keuzes bevordert, verleiden we mensen tot een gezonde leefstijl. Dit vraagt van gemeenten een domein overstijgende aanpak. Daarom zetten we in 2022 verder in op het adviseren van gemeenten om gezondheid mee te nemen in het fysieke domein. We organiseren desgewenst deskundigheidsbevordering samen met MMK en adviseren bij de provinciale en gemeentelijke omgevingsvisies. We kunnen ook instrumenten, zoals de leefplekmeter en de GO-methode inzetten om de leefomgeving (met betrekken van burgers) in kaart te brengen, zoals we dat in 2021 in Projectgroep Sluiskil en GIDS Sluiskil hebben gedaan.